‘Wil je een modal shift realiseren? Zet dan ook in op een mental shift’

“Als je een modal shift wilt realiseren, moet je ook inzetten op een mental shift”, zegt Helmut Paris, verkeerspsycholoog van het Departement MOW. “Als we willen dat mensen hun gedrag veranderen en nieuwe mobiliteitsoplossingen gebruiken, zullen ze ook anders moeten leren denken. En daarvoor is het nodig dat mensen op de hoogte zijn van duurzame alternatieven en ze er vervolgens ook de voordelen van inzien.”

Verkeerspsycholoog Helmut Paris: “Een sensibiliseringsactie waarbij je eerst informatie krijgt over deelfietsen en daarna een testrit maakt, kan het proces van een mental shift in gang zetten.”

Hoe zit menselijk gedrag in elkaar wat betreft mobiliteit?

“Verkeersgedrag is altijd het resultaat van de interactie tussen een weggebruiker en de specifieke lokale omstandigheden van de verkeersomgeving. Onze vervoerskeuze wordt dus bepaald door de wisselwerking tussen mens 
en omgeving: enerzijds is er de individuele verplaatsingsbehoefte, inclusief het denken en voelen rond de verplaatsing, anderzijds zijn er de mogelijkheden van het vervoersnet en -aanbod. Zo kan bijvoorbeeld de intentie om met de fiets naar het stadscentrum te gaan lager liggen wanneer je een drukke weg zonder fietspad moet gebruiken. Eveneens zal je geen bus kunnen nemen, indien er geen bus op dit traject rijdt.”

Mensen zijn gewoontedieren, ook voor hun verplaatsingen. Hoe komt dat?

“Het gebruik van vervoermiddelen is doorgaans een middel en geen doel op zich. Mobiliteit is meestal ondergeschikt aan andere zaken, zoals werken, naar school gaan, winkelen of sporten. Mensen maken meestal functionele keuzes voor hun vervoer en verplaatsingen. Eens die keuze gemaakt is, kan ze een automatisme worden. Dat proces verloopt onbewust en helpt ons te functioneren in het dagdagelijks leven. Mensen hebben gewoon niet de tijd om alles in vraag te stellen en door te denken. Automatismen besparen ons tijd en zorgen ervoor dat er energie vrijkomt voor andere zaken. Net dat maakt het zo moeilijk om van een gewoonte af te raken.”

Wat is het verschil tussen mental en modal shift?

“Als we willen dat mensen regelmatig gebruik zullen maken van andere vervoermodi, dan is ook een mental shift nodig. Pas als mensen de veranderingen echt willen, zullen ze zelf bereid zijn om de organisatie van hun werk en privéleven af te stemmen op deze nieuwe vervoermogelijkheden, met alle voor- en nadelen daarvan. Ook al is de filedruk op veel plaatsen enorm hoog, toch is voor velen de auto een vervoermiddel dat meestal redelijk goed werkt. Die gewoonte zullen we dus moeten doorbreken.”

Hoe speelt de overheid daar op in?

“Vandaag moet een overheid veel meer dan vroeger rekening houden met het draagvlak van beslissingen en inzetten op participatie, inspraak én heldere communicatie. Het is noodzakelijk om burgers te betrekken bij het gevoerde beleid. In Vlaanderen wordt voor de nieuwe mobiliteitsvisie basisbereikbaarheid hard gewerkt aan een efficiënter, duurzamer en flexibeler openbaar vervoer. Het is de bedoeling om de komende jaren in te zetten op een modal shift en het aandeel duurzame verplaatsingen te laten groeien tot minstens 40%. Om die shift te realiseren is het belangrijk om mensen goed te informeren over duurzame alternatieven. Wanneer mensen er vervolgens ook de voordelen van inzien, zullen ze veranderingen in hun gewoontes beginnen te overwegen. Daarnaast moeten mensen zich in staat voelen om het gewenste gedrag ook te kunnen uitvoeren. Dat is bijvoorbeeld voor mensen met een mobiliteitsbeperking niet evident. Daarom moet er steeds aandacht zijn voor doelgroepen. Ten slotte moet het beleid van de overheid ook trachten om wenselijk gedrag zo goed mogelijk te stimuleren en onwenselijk gedrag te bemoeilijken.”

Hoe kunnen lokale besturen mee werk maken van deze mental shift?

“Een lokale sensibiliseringsactie waarbij burgers eerst informatie krijgen over bijvoorbeeld de werking van deelfietsen en daarna een testrit kunnen maken is een stap in de goede richting. Je verspreidt informatie, vangt vragen op en neemt mogelijke angsten of weerstanden weg. Dit kan het proces van een mental shift in gang zetten. Naast het voorzien van een aanbod van deelsystemen, kan een stad ook een bepaald gedrag belemmeren door bijvoorbeeld minder parkeerplaatsen voor auto’s aan te bieden. Dergelijke maatregelen werken het best wanneer ze niet één op één, maar als een pakket van maatregelen worden geïmplementeerd. Onderschat daarbij zeker ook niet de kracht van de sociale omgeving. Hoe meer mensen de auto laten staan, hoe meer ingeslepen denkpatronen en automatismen afbrokkelen.”