"Een masterplan voor openbare verlichting is de basis" - interview met Eandis

Noot: Dit artikel is een uitgebreidere versie van het interview dat verscheen in Mobiliteitsbrief 129, pagina 1.

Het eerste wat een gemeente moet hebben, is een masterplan voor openbare verlichting. Waar is er verlichting nodig, waar niet? Hoeveel licht is er nodig op een bepaalde plek? Dan moet ze kiezen met welke technologie ze het plan wil realiseren: de bestaande systemen, dimming, ledverlichting? Dat zegt Koen Putteman, senior technoloog Openbare Verlichting bij Eandis.

(Foto: Jerry De Brie)
Koen Putteman, Eandis: "Energiebesparing wordt steeds belangrijker voor gemeenten. Een overkoepelende visie dus ook."

Energiebesparing wordt steeds belangrijker voor gemeenten. Milieuoverwegingen spelen daarin mee, maar zeker ook de kostprijs. De factuur is voor hen nog veel sterker gestegen. "Daarom," zegt Koen Putteman, "is het heel belangrijk dat een gemeente zich afvraagt wat ze wil bereiken met openbare verlichting. Eandis biedt aan om samen een masterplan op te stellen. We vertrekken van de visie van de gemeente op openbare verlichting. Daar spelen verschillende elementen in mee. De verkeersveiligheid, de energiebesparing, de sociale veiligheid, de lichtkwaliteit maar ook de esthetische kwaliteit. Het invullen van die visie en de visie op de verschillende deelruimtes in de gemeente zetten we om in actieplan. Pas in een volgende fase gaat het over de meest geschikte technologieën om het plan te realiseren. Als het bijvoorbeeld niet nodig is om ergens de hele nacht evenveel te verlichten, dan kom je bij dimming. Dat is een technologie die vanaf 2006 voor openbare verlichting echt interessant begon te worden. We hebben laboproeven gedaan en hebben verschillende systemen getest in proefsites. Uiteindelijk hebben we in 2009 beslist om de gemeenten standaard toestellen met dimming aan te bieden. Dat wil niet zeggen dat ze meteen overgaan op dimming maar het kan wel."

Is dimmen alleen interessant bij nieuwe toestellen?

"Als je het financieel bekijkt wel. Bij nieuwbouw raad ik dimming aan, de meerkost van het systeem win je terug via de energiebesparing. Bij het ombouwen van bestaande systemen is dat niet het geval. Maar dat is een keuze van de gemeente: als ze het aspect energiebesparing belangrijker vindt dan het financiële, is het perfect mogelijk om de bestaande verlichting dimbaar te maken via het aanpassen van de voorschakelapparatuur, het toestel en het elektriciteitsnet."

Kunnen lampen individueel gedimd worden of gebeurt dimming in groep?

"Vandaag dimmen wij lampen in groep. Ze hebben drie modi: aan, uit of gedimd. Wanneer en hoeveel ze gedimd worden, is vooraf ingesteld. In de toekomst zal, na onderzoek en proefopstellingen, veel meer mogelijk worden, je zal instellingen veel makkelijker kunnen wijzigen via een centraal systeem."

Een andere technologie is de ledverlichting. Is die al klaar voor toepassing in openbare verlichting?

"Led is een technologie die al vrij lang bestaat maar ze was lange tijd niet beschikbaar voor hogere vermogens. Het was ook wachten op de blauwe led die wit licht mogelijk maakte. De ledverlichting is in de loop van de jaren steeds efficiënter geworden maar ze voldoet nog niet voor alle toepassingen. We testen al sinds 2008 leds voor straatverlichting. In 2009 zijn we van start gegaan met een testprogramma van de eerste commerciële toestellen op de markt, van verschillende leveranciers. De kwaliteit was ondermaats, maar wij en de fabrikanten hebben er veel uit geleerd. We hebben een bestek voor ledverlichting opgemaakt en dat ter beschikking gesteld van de federatie van netbeheerders Synergrid. Nu werken we met de andere netbeheerders aan een methode om ledverlichtingstoestellen te keuren. Dat keuringsinstrument zal in het eerste kwartaal van 2012 af zijn. Intussen is er een aanbesteding gebeurd om groot proefproject in een stad te lanceren waarvan de de verlichtingstoestellen met leds aan de kwaliteitscriteria voldoen. De kwaliteit van bepaalde verlichtingstoestellen is dus toegenomen sinds 2009. Dit brengt hoop voor de toekomst."

Hoe presteren leds op het vlak van energiebesparing?

"Voor lage lichtniveaus, om bijvoorbeeld een fiets- of wandelpad te verlichten, kan je energie besparen. Voor de hoge lichtniveaus kan dat vandaag nog niet, ook niet met de nieuwste ledtechnologie. Als men in sommige landen energie bespaart is dit meestal door te vergelijken met een zeer oude technologie of dat men een ander brandregime hanteert."

En hoe zit het met de prijs van ledtoestellen?

"Ook voor de lage lichtniveaus zijn ze nog te duur om de investering via energiebesparing terug te winnen. Een ledtoestel kost ongeveer 50 procent meer dan de toestellen die we vandaag gebruiken, dat haal je er nooit uit via de lagere elektriciteitsfactuur."

Kondigt de volgende stap in de technologische evolutie zich al aan?

"Ja, intelligent street light gaat nog een stap verder. Zoals je thuis het licht uitschakelt als je er niet bent, zou je ook de straatverlichting kunnen uitschakelen of dimmen als er niemand is. Intelligent street light maakt dus gebruik van bewegingsdetectoren of extra dynamische instellingsmogelijkheden. Maar hoe zorg je ervoor dat de lampen niet aangaan als er een kat voorbijloopt of als het gras in de berm begint te wiegen? Dat staat nog niet op punt. De sensoren zijn hoe dan ook de zwakke schakel in het systeem. Stel dat je met camera’s werkt, dan hoeft er maar iemand met een spuitbus voorbij te komen en het systeem werkt niet meer."

Op welke plaatsen zou intelligent street light in de toekomst kunnen?

"Ook daarover moeten we nog nadenken. Ik kan me niet voorstellen dat je de straatverlichting in een stad laat afhangen van enkel bewegingsensoren. Voor een fietspad is dat misschien wel een optie. Dat blijkt ook uit ons proefproject met een systeem van intelligent street light dat al twee jaar loopt. Dat toont ook aan dat de energiebesparing op een fietspad heel groot kan zijn. Helaas is de investeringskost ook groot, de installatie kost twee tot drie keer zoveel als een standaardsysteem. Vermoedelijk zal de prijs wel dalen als er meer aanbieders op de markt komen. Dat hebben we ook gezien bij dimming. Maar voorlopig is het nog even afwachten welke kant het uitgaat met die technologie. Vandaag raden we ze in elk geval nog af, omwille van de kwaliteit en omwille van de kostprijs."