"Integreren waar het kan, differentieren waar het moet"

Uit mobiliteitsbrief 178 - Toegankelijkheid

‘Universal Design’ beklemtoont een inclusieve en integrale benadering bij het ontwerpen van de openbare ruimte. “Van bij het begin moet de vraag voorop staan: hoe kan de publieke ruimte zowel esthetisch als functioneel zijn voor een zo groot mogelijke groep gebruikers?”, zegt Marcel Wijnker van Inter, het expertisecentrum Toegankelijkheid en Universal Design.

WIJNKER.jpg“Een toegankelijk openbaar domein vereist een doordacht ontwerp en beheer. De kwaliteit van het geheel wordt bepaald door de aaneenschakeling van elementen.” Marcel Wijnker, Inter

Wat zijn de voordelen van een toegankelijk openbaar domein?

“Onze maatschappij bestaat uit een grote diversiteit aan mensen, in opeenvolgende fasen van het leven. Velen daarvan wijken op bepaalde momenten of op bepaalde vlakken af van ‘de norm’. Een openbaar domein waarbij niet het gemiddelde maar de uitzondering het uitgangspunt is, zal veel beter aangepast zijn aan het werkelijke gebruik. Het is belangrijk om erbij stil te staan dat alle gebruikers voordeel hebben bij een verruimde functionaliteit en toegankelijkheid, niet enkel mensen met beperkingen. Toch zijn er in bepaalde situaties voor bepaalde doelgroepen altijd ‘speciale’ oplossingen nodig. De strategie moet zijn om te integreren waar het kan en te differentiëren waar het moet.”

Welke criteria bepalen of een openbaar domein toegankelijk is?

“Een toegankelijk openbaar domein vereist een doordacht ontwerp tot en met ingebruikname en beheer. De kwaliteit van het geheel wordt bepaald door de aaneenschakeling van elementen, men noemt dit de ‘keten van toegankelijkheid’. Ook de configuratie van de verschillende elementen ten opzichte van elkaar is kwaliteitsbepalend. Er zijn verschillende standaardwerken die normen bevatten over toegankelijkheid.
Daarnaast is er ook een wettelijk kader dat een aantal minimale normen oplegt (zie ‘Meer info’). Maar toegankelijkheid is niet altijd te vatten in regeltjes. Daarom biedt Inter advies en ondersteuning voor bouwheren en ontwerpers gedurende het hele proces.”

Is toegankelijkheid meetbaar?

“Er bestaan inderdaad professionele screenings om op een objectieve manier de toegankelijkheid in kaart te brengen op basis van normen. Je kan ook subjectieve screenings uitvoeren via meldingen van gemeentepersoneel, van buurtbewoners … of een aftoetsing door een testpanel van gebruikers of een adviesraad. Daarbij is het wel heel belangrijk dat er een goede dialoog is tussen de ontwerpers, de technische dienst en de gebruikers. Die gebeurt dan ook best onder begeleiding. Beide groepen moeten de kans krijgen om knelpunten en prioriteiten op tafel te leggen om samen tot een goede oplossing te komen.”

Hoe kan je het openbaar domein toegankelijk(er) te maken?

“Vanuit de jarenlange praktijkervaring en het vele samenwerken met diverse partners heeft Inter een methodiek uitgewerkt waarmee gemeenten en steden een kwaliteitsvolle, toegankelijke stad/gemeente kunnen ontwikkelen. We volgen daarin een 5-stappenplan, gaande van ambities formuleren en een draagvlak creëren tot de concrete verbetering en verankering van toegankelijkheid binnen de verschillende beleidsdomeinen. Elk bestuur kan eigen keuzes maken en een eigen timing bepalen. Het verankeren van toegankelijkheid als thema in kwaliteitsmonitoring, en de methodiek van Universal design in de werking van de stadsdiensten, is een belangrijke stap om effectief veranderingen te krijgen op termijn.”

Lees ook 'Stappenplan voor een kwaliteitsvolle, toegankelijke stad of gemeente', deze tekst biedt een meer gedetailleerd overzicht van het 5-stappenplan voor de methodiek.

Zie ook www.inter.vlaanderen en www.meermobiel.be

Meer info:

  • Vademecum Toegankelijk Publiek Domein – Agentschap Wegen en Verkeer (2009)
  • Toegankelijke haltes – De Lijn (2016)
  • Integrale toegankelijkheid van parken – Agentschap Natuur en Bos (2006)

Wettelijk kader:

  • Algemene bouwverordening voor wegen voor voetgangersverkeer (1997)
  • Antidiscriminatiewet (2003)
  • Decreet betreffende het mobiliteitsbeleid van 20 maart 2009
  • Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening art. 4.3.3., art. 4.3.4. en art. 4.3.7.