"Onderschat de invloed van het onbewuste niet"

vrijdag, 8 maart 2019

Uit mobiliteitsbrief 197 - Verkeersgedrag beïnvloeden

We gaan er te vaak verkeerd vanuit dat mensen bewust nadenken in het verkeer. Toch gebeurt autorijden, fietsen en wandelen voor het grootste deel onbewust. Door alleen het bewustzijn aan te spreken met verkeersborden, communicatiecampagnes of verkeerslichten krijg je dus meestal weinig effect. Het is beter om (verkeers-)gedrag ook te sturen via het onbewuste. Dat concept heet nudging.

Tim Smits, KU Leuven: “Onbewust gedrag sturen via nudging is efficiënter en gemakkelijker dan bewust gedrag beïnvloeden.”

Nudging is een concept dat de laatste tien jaar vooral gebruikt wordt door economen. De notie is gebaseerd op de tegenstelling tussen wat mensen bewust denken en wat ze daadwerkelijk doen. Tim Smits, hoogleraar persuasieve en marketingcommunicatie aan het Instituut voor Media Studies (KU Leuven): “Mensen vergeten vaak dat ons gedrag voor het grootste deel gestuurd wordt door routines en onbewuste gedachten. Ons bewustzijn grijpt alleen op bepaalde momenten in, meestal in onbekende situaties. Denk bijvoorbeeld aan schakelen bij het autorijden. De eerste keer is dat een complexe handeling waar je heel bewust je gedachten moet bijhouden. Maar na enkele jaren is dat een routineuze handeling waar je niet meer over nadenkt. Het toont aan dat onze geest in staat is om dingen aan te leren. De activiteit blijft immers even complex.”

Gedrag sturen

Omdat gedrag grotendeels onbewust is, kan je mensen de juiste prikkels geven zonder dat ze het echt beseffen. Dat is dus wat economen bedoelen met nudging. Smits: “Kijk eerst de communicatie die je al voert. Ga na of ze geen slechte automatismen creëert. In een administratief gebouw zal je bijvoorbeeld weinig mensen stimuleren om de trap te nemen als de lift onmiddellijk in het oog springt als je binnenkomt. Een kind zal ook meer snoepen als je snoep in het zicht ligt, en net minder als je dat met fruit doet.”

Verkeersveiligheid

Zone 30 Berchem zebrapad1.kluwerklein.jpg In een zone 30 moet het wegbeeld het onbewuste aansporen om trager te rijden.

Smits: “Nudging kan je zeker toepassen op verkeersveiligheid. Denk maar aan situaties waar bepaalde regels gelden, maar die een ander gedrag uitlokken. Een weg met een snelheidslimiet van 50 km per uur die eruitziet als een weg waar je makkelijk 70 km per uur kan rijden, zal automatisch aanleiding geven tot te snel rijden. Als bestuurder zal je ook kijken naar wat anderen doen en je daaraan aanpassen. Onbewuste routines zullen winnen van het rationele idee dat je slechts 50 km per uur mag rijden. Het is dus cruciaal om weginfrastructuur zo in te richten dat ze intuïtief aansluit bij de regelgeving. Een tweede voorbeeld is de zone 30. Gewoon een bord zetten met daarop ‘zone 30’ is niet genoeg. Het publiek domein moet ook zo ingericht worden dat het automatisch uitnodigt tot trager rijden. Dan pas zullen de verkeersdeelnemers automatisch op de juiste manier reageren.”